Schansen
In de zestiende eeuw was Noord-Limburg regelmatig het doelwit van vijandige legers. Het prinsbisdom Luik was een neutrale bufferstaat en werd dus regelmatig overspoeld door legers op doorreis, die er uitrustten en proviand opsloegen, met de nodige plunderingen en opeisingen tot gevolg.
De Kempense dorpen beschikten niet over burchten, kasteelhoeven of omwallingen. Daarom probeerde de bevolking zich te beschermen door schansen op te trekken. Dit waren toevluchtsoorden, omgeven door een aarden wal en brede gracht, waar bewoners zich konden terugtrekken in kleine noodwoningen, de zogenaamde schansgezellen. Via een ophaalbrug kon de schans worden afgesloten.
De schansen van Peer
De schans van Kleine-Brogel
De gemeente Kleine-Brogel had sinds 1593 een schans, gelegen nabij de Dommel. Waarschijnlijk is de reeds vroeger opgerichte schans ontstaan op een stuk vroente, eigendom van de gemeente. Ze werd nog uitgebreid tot in 1598 en voorzien van bestruikte grachten. In 1827 wordt de schans een laatste maal vermeld in de gemeenterekeningen, in verband met de verkoop van wilgentoppen. De plaats is heden enkel nog topografisch herkenbaar, maar was vóór de Tweede Wereldoorlog nog duidelijk waarneembaar.
De schans van Grote-Brogel
In de gemeente Grote-Brogel richtten de bewoners een schans op ter hoogte van de Drieskenshofweg. Over gevechten of overvallen op de schans is weinig geweten. Wel wordt gesproken over meerdere bezoeken van vreemde legers of groepen huursoldaten die levensmiddelen of werkkrachten vorderden. Ter plaatse zie je nog wat van de hoogtes en laagtes. De schanslocatie komt niet voor in de Atlas van Ferraris (1777). Op de militaire kaart van Vandermaelen (1851) is de schans nog mooi voorgesteld.
De schans van Wijchmaal
De schansen van Hechtel-Eksel
Pastorieschans, Hechtel
Deze schans aan de Dorpsstraat - het Rode Kruisplein werd opgericht in 1583 en vergroot in 1603 en 1638. De schans leunde aan tegen de pastorie, die ook omgracht was. Ondertussen werd de schans volgebouwd. Hij is enkel nog herkenbaar dankzij een klein grachtje en een vijver.
Hoxenterschans, Eksel
Deze schans aan de huidige Schansdijkstraat en Kenensdijk is mooi bewaard gebleven met haar omliggende grachten. Adam van Randeroede, de luitenant-drossaard van het ambt Pelt, stelde in 1580 vast dat “een bolwerck gebauwen is, het welck niet en saude genoichsaem bewart worden met wacht ende ander nootsakelike bewarenissen”. Kortom, hij stelde dat de gemeente Eksel de schans moest beschermen zodat hij niet zou worden ingenomen door legers of vrijbuiters.
Lochterschans, Eksel
Deze schans aan de huidige De Vreedestraat werd voor het eerst vermeld in 1629. Momenteel is de schans bebost en zijn er enkele vijvers aangelegd.
De schansen van Lommel
De Dorpsschans
Van deze schans is enkel geweten dat ze in 1712 als volgt vermeld werd: ‘beempt gelegen in de heilige geest hoeven zuijtwaerts de schans.’ Aangezien de schans niet meteen terug te vinden is op historische kaarten weten we niet waar de precieze locatie was.
Heidse schans
De oudste vermelding dateert van 1793. Nu is dit perceel aan de Heide en Sparstraat grotendeels bebouwd met een stuk grasland.
Heuvelschans
Nu deels bebost en deels akker/grasland, werd deze schans aan Kolken voor het eerst genoemd in 1750.
Leemskuilenschans
De leemskuilenschans, momenteel akkerland, lag aan de Zandstraat bij de Katrijtloop en werd voor het eerst vermeld in 1875.
Kattenbosschans
Deze schans, die nu grotendeels bebouwd is, was gelegen in de Kattenrijten aan de Kattenrijtdijk. Hij werd voor het eerst vernoemd in 1844.
Oude schans van Lutlommel
Deze schans in de buurt van de Einderloop werd voor het eerst benoemd in 1521 en nu deels bebouwd. Het was de eerste schans in het gehucht Lutlommel en werd in de zeventiende eeuw reeds “de oude schans” genoemd.
Nieuwe schans van Lutlommel
Ligt aan Heide en de Sparstraat en werd voor het eerst vernoemd in 1661. De nieuwe schans van Lutlommel werd naast de oude Schans opgericht, ten Oosten van het moerassige plat en ten Zuiden van de Eindergatloop. Nu is het grasland met een paardenstal. De vijver in de noord-westhoek van het perceel is mogelijk een restant van de schans.
De schansen van Pelt
Hoevenerschans
Deze schans, waar niets meer van te zien is, lag aan de Groenstraat - Hobosstraat. Nu is het een veld.
Lindelse schans
De schans van Lindel-Hoeven werd opgericht in 1627. In 1844 was ze in het bezit van landbouwer Leonard Spetters. In 1905 werd door pastoor Habets op de schans een pastorie gebouwd. In 2001 sloot het gemeentebestuur een akkoord met de kerkfabriek voor het onderhoud en gebruik van de schans.
Hasseltseschans
De schans van ’t Hasselt werd in 1643 opgericht aan de huidige Grachtstraat, Walstraat en Wilgenstraat en is heel goed bewaard gebleven, zowel de schansgracht, de voorschans als de hoekbastions. Doordat de schans langs drie zijden omgeven is door wegen, is ze ook heel goed zichtbaar.
Als iemand zijn schanshuis verkocht, genoot in de eerste instantie de familie het voorkooprecht, en in tweede instantie ook andere schansbewoners. Zo werd op 28 februari 1650 een schanshuis verkocht voor 121 gulden aan Thonis Sommers: 'het huijs opde Hasseltseschans staende metten recht ende gerechticheijt als Peter voirschreven in sijnen leven totter plaetschen daer het huijs op stant hadde'.
Heesakkerschans
De ligging van deze schans was vermoedelijke aan een zijstraatje van de Heesakkerstraat, vlakbij de Dommel. Zo wordt het tenminste vermeld in de Atlas der Buurtwegen (1845), maar op dat ogenblik was er al geen gracht meer. Op oudere kaarten wordt de schans niet vermeld.
Hoverseindeschans
Deze schans aan de Hasperhovenstraat, Sellekaertsstraat en Schasbeemd werd opgeworpen in 1679 en werd ook wel de Molenvenseschans genoemd. Hij stond model voor een schans in het openluchtmuseum van Bokrijk.
Informatie
Meer info over schansen binnen Bosland en daarbuiten, vind je op: https://sites.google.com/site/glschansen/home